И М И Д Ж

Цкъа цхьаъ  лаьцна белар, тигр схьакхетар дар-кх тхох, – олура Iалмана, со къовллий  мара а вуллий, гонаха болчаьрга, воккха-жима бен а доцуш, cо гуча воллушехь, дIайоьрзуш доллу тезет и делахь а. Вуьйш бийлалора, и кхуьнан гIийла меттиг йуйла а хууш.

И тема шена уллора йолу дела, сох бахьана дора Iалмана, меттиг йолур-кх цунна и шен силдукха деза хIума хьахо. И хьахош самукъа а долура чIогIа. Шен аьлларг хилча, цIа а воьрзур вацара оцу Iаьмнашкара. Накъост а оьшура шеца дIалела.

Цхьана  билгал  даьккхинчу  дийнахь,  со  а  реза хуьлий,  кечамаш  бо  охашимма,  нIаьний   а  охкуш лаьттара.

 И Адам   боху цIоькъалом   ду  олу  схьаэца  дезаш, дера ву и чIогIа хьуьнаре а, говза а чIерийлецархо. Хьалха тилпо а тоьхна, Устрада-Эвлара и схьаэца вахана тхойшиъ, дукха веха Iа иза араваьлла ца волуш.

– И болх шена дика бевза дела ду хьуна цуьнан и хьаькаман гIиллакх-амал, – ойла хьоду сан, Хем  енгуэйн «Cтарик и море» дага а тосуш.

Адам   вистхилар  кIезиг  а  долуш,  цхьа ша-шеца ойланехь стаг ву, дукха тишйаларна зарзйелла самбреро а йолуш коьртахь. Машенан багажника чохь чIогIа лерина дIанисбо цо шен  гIирс, цкъа дIабиллинчара йуха схьа а оьций  кхечанхьа а Iуьттуш, кестта и гIирс кхин меттах хьебийр боцуш санна.

 Басна Iаьржачу аматехь ву, йа иштта дIа мохо-малхо Iаржвина хила а мега, хин йистош ларйеш лаьттачахь.

Суьйранна  довлу  тхо  новкъа,  буьйса  цигахь  а йоккхуш,  хин  буха  тосу  мIерий   а  дугIуш  аьлла. Iаржйаллале  дIа кхиа а гIерта, машен чехка хахка а ца даьхьаш. Автоинспекцин белхалой  хуьлу кIелонаш а йой  Iаш, дитташ тIехьа левчкъина.

Оцу Iома цуххе дIакхачарца, массо а сихло шен-шен гIирсаш хи чу ласто. Со воцург. Соьгахь и говзалла йац. Iалмане сайн леска тIе луьйзуш йолу туьппалг нис а йойтий, жимма дIанехьа а волий, дIаластабо ас мIара…

Оцу балхо ткъех минот йойу, кхара гIам-гIим  а деш, йуха Iалмана:  – Хьай, даьдиса хьан, тигр, – бохуш.

Дарйелла берзалой  санна схьахьовсу, аьлча а, тIебоьрзу хIорш суна. Кхеран лесканаш тIехула кхоьссина хилла ас сайниг, иштта дIа, пурх.

Со-м  йуьхьIаьржа ву, тIехIоьттина лаьтташ а.

ТIаьххьара а  вовшахтийсаделла долу мIерий  дIаса а дохий, цхьабосса схьа хьовсу соьга. Со кхета. Гена вала бохург ду, схьагарехь, мелла а гена.

Йуьстаха а волий  кхуссу ас хIинца-м  мIара… Нана йала-кх оцу кхоссаран, шен нана…

Кхарна го. Боьлу. Хьалха ца боьлура, шайна зен дина хеташ.

Хьирчинчу сайн мIеран гIирсийн йуьхьиг а ца карайо  суна, йа чаккхе а. Вехха воллу со, йуха, цунах гIуллакх а ца хуьлуш. Адаме-м  олийла дац, кIорга хIара болх бевзаш волу, имидж лакхара а йолуш, Iусмане кхойкху Iалман:  – Хьажахь, гIо дехьа оцу кIантана… Цахь Iийнехь а-м  дацара хIуммаъ, – олий  тIе а тухуш.

Со,  вела  аьшна  а  хуьлий, дIахьожу. Хичаш  йо  кхо, бIарга негIар а таIош, хурашкин лаба санна, – Шек дIа ма шека хьо, борз, шек дIа, все впереди! – мохь а тухуш.

Церга балда а лаьцна  воллу со. Кхин ца хIутту со мIара дIаласто. Iаржлуш лаьтта. Леска йац а йой, тIе поплавок а йоьхкий, бердана улло чу кхуссу ас.

 – ВохI, вохI, – воьлу Iалман, – хIинца рыбак хилла воллуш воллу, цхьа мекхаш-мирза такхо воллу шуна, воьлуш мохь хьокху Iалмана чIерашна хазарна а ца кхоьруш.

Оцу  буса  бинчу  белхан жамI  дича,  цхьа  соьман цIога ала мегар долуш чIеран хIума лаьцна Iалмана, оха  кхаамма  хIумма  а  ца  лоцуш.  Со-м   стенна  вуьйцура, буьйса дукха гена йалале, Iалманан «Волги» чохь дIавижна волу, стиглара седарчий  а дагардеш, раз-пурх, айса Iам  чу лестийначу мIеран лар-тачанца Iалашо лоьцуш санна…

 …МIара  лаьцна  лаьтташ  волчу  хьуна  хьалха,  хин тулгIе а ойбуш, аренца буц санна тIе йевлла йараш а йолуш,  инзаре  боккхачу  чIеран  корта  го,  бIаьргаш хьуна  тIе  а  бугIий,  хьоьга  хьожу, йуха, ша  гиний  хиъча, дIакерча, цIога а тухуш хьуна хьалха хи чу. Леска йулало  пондаран мерз  санна,  хьо  чу  такхаво, мIара карахь а болуш…

Хи тIехула хахкавелла хьош ву хьо торпедан хьесапехь, вуха хьажа а ца ларош.

Маьхьарий  хеза кхара хьоькху, кхаамме а:

 – ДIахеца мIара,  дIахеца,  хи  буха  хьур  ву  хьо, дIахеца!!!

 Иза генна тIаьхьа хеза хIинца.

Карара мIара дIахецале Iалашо лоцу ахь берда тIе, карара мIара дIахецча хьуо дIакхачийта, хин йуккъехь а ца вуьсуш. Кхерам  хета йукъахь виса, чIеро дIакхалла а мега.

 Цхьадика  хьан  Iалашо  кхочуш  хуьлу,  бердаца лаьттачу йарийн къух шина декъе а доькъуш, гIамаран гIайре тIе хахкало хьо, гай  дIа а хьокхуш, цхьа серло а хаалуш хьалха, мина иккхича санна… Самаэккха… БIаьргаш  хьекхабо,  хиллачух  кхета  гIерташ. Мохь бетташ хеза йуха а, хIинца-м  самаха:

– ХIе-е-ей, мIара дIабаьхьна хьан, хьалагIатта, чай мукъане а мала, цIадахча хьох жоп дала а деза тхан, – бохуш бийла а буьйлуш.

ДIа къамеле девлча, дакх-даккхий  чIерий  дIадахана хуьлу кхеран, хеца а лой, кхара тIаьхьа мохь бетташехь, кхойкхуш, дехарш дешшехь.

 Генна дIахьаьжча, Теркан аса йу гуш. Кест-кеста, куршки чуьра чайнан къурд а беш, бIарг кхарстабо Iалмана:

– Терка тIе дIадаха деза вай, хIара дош дац, хьенех  1овдал ца хилла, чуьркашка шен цIий  а ца муьйлуьйтуш дIавижна волу… Вайл гIоле хилла…

– Уой, вай  чIерий  леца даьхкина ма ду, дийшина Iахка даьхкина ма дац,- олу Адама   тIаххьар а, йуха дуьххьар а шен чIагIаллин дош.

– Иза а нийса ду, чIерий  леца веанехь, чIерий  леца  деза, – тIетов важа шиъ.

Чай  меллачул тIаьхьа, тхайн сал-пал схьа а гулйой, Терка йисте дIадоьлху тхо. Схьагуш уллохь хеттехь а, дикка генахь хилла и.

Йуха а дIаса баржабо оха гIирсаш. Адама, хин йахаллин барамца йуккъера меттиг дIалоцу, цхьаъ  боьг1на а ца  Iаш, ши  мIара а бугIуш.  Iалманний,  Iусманний  лакха хьала воьду. Кхин дIа коьллаш йу. Уьш кхераме йу, мIерий  дIатийсадаларна.

 Охьа ваьлча а йу коьллаш, дитташ а долуш лекха. IиндагI а лаьтта тIуналла а хаалуш.

Со дIаса хьоьжуш а лаьттий, охьанехьа волу, IиндагI мелла а шуьйра долче. Малх а бу гIаьттина а балале, йалгIу чохь санна кхарзалуш, мIара дIаласто меттиг а йац. Сан меттиг йу-кх, цIенна сан меттиг. ТIехула тIе мIара дIаласто цIахь Iамаде аьлла кхара соьга, шерачу майдана а валий. 

Cуна-м  кхаьрца цхьана могIарехь латтар а доккха дозалла ду. МIера тIе цхьа кегийчех (Адама даккхийнаш дIа а къастийна дисина долу) нIаьна а тосий, дIахIутту со.

Жимма хан йаьлча, мIара коьллех тасабелла а моьттий, ас леска хьалаозийча, чIеран корта ган кхуьу со, цо чIогIа хи буха озайо леска. Тохаделлачу дагца, цIий  а хьодуш пхенашца хьала, йуха а озайо ас леска, туьппалгана тIе а луьстуш…

 Хьалабоккху ас чIара, берда тIе, цициг санна кхоссалой  саца а беш, йуханехьа хи чу ца божийта.

 Адам  цкъа схьа хьожу, сан лески тIехь бетталучу чIере, гарна кхоьруш санна, хазахетар ца доькъу-кх соьца. Бакъдерг дийцича, декхарийлехь а-м  вац иза. Ца хууш лаьцна эр хир дара цо, йа иштта моьттина. Харц а хир вацара иза. Суна а ца моттара, айса иштта сиха чIара лоцур бу.

Кест-кеста Адам   лаьттаче  дIахьожура  со. Наг-наггахь охьа а таьIий, мIеран гIаж а нисйеш, дIабоьгIна бIогIам  санна лаьттара иза.

  Иза  иштта  сарралц  лаьттира  цигахь,  кхин  меттиг а ца хуьйцуш, наггахь ас чIара лаьцча, цхьана мIаьргонна бат схьа а йерзош. Ас шийтталгIа чIара лаьцча веара иза суна тIе:

– Ванах, кIант, хьо стенца лоьцуш ву и чIерий, – доьхначу, лахделлачу озаца.

 Ас, цо схьаоьцуш бисинчарех ши нIаьна дIагойту, сирнникел а боцу.

 Iалманний, Iусманний  а вогIу  тхойшинна тIе:

– Адам, ахь мел хIун лаьцна?

– ВаллахIи-биллахIи, хIокху накъоста шега-м  ца кхачийти цхьа чIара а…

 – Кхахь, кхахь, кхахь, – олий, велало хIара шиъ, тIараш а детташ голаш тIе, – бой-м  ца теснера кхо хьуна дуьхьал, Теркана пурх… Хьа-хьа-хьа! Ас элирий  хьоьга хьастагIа, вайн полкехь кхин цхьа рыбак тIе кхета мега, аьлла, – ахI-ихI-ухI!.

– Уха йан йеза хIинца, уха, – олий, ша сийсара лаьцна болу чIара аьлча а, «чIеран цIога» кхуссу Iалмана сан чIерашна улло.

Ибаев Руслан