Бусалба наха дуьненан Iилманехь йитина лар
Астрономи
Дуьне малхана гонаха хьийзаш хилар дуьххьара билгалдаьккхинарш Iилманчаш-Ибн аш-Шатир, Насир ад-Дин ат-Туси, иштта Шараф ад-Дин ат-Туси ву. Цара кхин а тобина «астроляби» олу стигалш толлу гIирс. Оцу гIирсаца билгалдахалуш хилла седарчий долу меттигаш а, царна юкъара барамаш а.
***
МалхатIехьтаммагIашхилардуьххьарабилгалдаьккхинарг IилманчаАбуль-IаббасАхьмадибнМухьаммадаль-Ферганиву. Цуьнан IилмананбелхашЕвропехьвархI бIешарахьдешаранпособехьлелийна. ЕвропехьАльфраганусцIарцавевзашхиллавуиза, ткъамалхбалехьХьасибасанна.
Хими
Хими IилмананбухбиллархолорушвубархIалгIачубIешарахьваьхнаволуДжабирибнХаян, ЕвропехьГеберцIарцавевзаиза. Дуьххьаратайп-тайпанахиминоперацешбилгалъяхнацо: чекхдаккхар (перегонка), кристализаци, дерзар (возгонка), иэдалар (растворение), ишттацхьамогIахимичекипрепараташ: гоьтти, нашатырь, базараначо… Дуьххьарашен IилмананбелхашцаДжабирибнХаянакхетамбеллаокисленеха.
Медицина
Малхбузехь «Авиценна» цIарцIавевзашвуАбу IалиХьусейнибн IабдуллахI ибналь-ХьасанибнСина. Йовлушйолуцамгаршдуьххьарабилгалъяьхнаргвуиза, ишттадуьххьараанестезибилгалъяккхарехьахьалхеяьккхинацо. Кхинадуккхаатидамашбинацомедицинехь. «Лоьрийн Iилмананбакъонаш» аьллачу Iилмананбелханавторавуиза. Европехь, мединституташкахьпайдаоьцушхиллаюикнига. БецийндарбанашдуьйцушязбинабелхашабаццуьнанкIезиг.
***
Дуьххьараонкологинцамгарнаоперацийинарг Iилманча IалиибнАббасву, «Китабуль-Маликий» (Лоьрийнадерриге Iилманийнкнига) цIейолчумедицининэнциклопединавторвуиза. Оцу книги тIехь дуккха а цамгарш билгалъяхна автора: диетологи, фармологи, капиллярни система…
